1. Lịch sử về việc dùng bóng cười
"Khi nhìn lại lịch sử của bóng cười, chúng ta thấy rằng nó không chỉ là một phần của các hoạt động giải trí hiện đại mà còn có một quá trình phát triển dài với nhiều ứng dụng khác nhau trong y học và công nghiệp."
Bóng cười, hay còn gọi là Dinitơ monoxide (N₂O), lần đầu tiên được phát hiện vào cuối thế kỷ 18. Các nhà hóa học như Joseph Priestley và Humphry Davy đã nghiên cứu và mô tả các đặc tính của khí này, và họ phát hiện ra rằng nó có thể tạo ra cảm giác euphoria (hưng phấn) khi hít vào.
Trong thế kỷ 19, N₂O bắt đầu được sử dụng trong các phòng khám nha khoa và phẫu thuật như một phương tiện gây mê. Sự phổ biến của nó trong lĩnh vực y tế gia tăng do khả năng giảm đau hiệu quả và ít tác dụng phụ so với các phương pháp gây mê khác. Bóng cười đã trở thành một phần quan trọng trong nhiều quy trình y tế và nha khoa, nhờ vào khả năng làm giảm cơn đau mà không gây ra mất ý thức.
Vào cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, bóng cười trở nên phổ biến trong các bữa tiệc và sự kiện giải trí, nhờ vào khả năng tạo ra cảm giác hưng phấn nhanh chóng. Tuy nhiên, sự gia tăng sử dụng bóng cười trong các hoạt động giải trí đã dẫn đến sự chú ý ngày càng nhiều về các nguy cơ và biến chứng sức khỏe liên quan đến việc lạm dụng nó.
Ngày nay, bóng cười vẫn được sử dụng rộng rãi trong y học và nha khoa, nhưng việc sử dụng nó cho mục đích giải trí đã làm dấy lên mối lo ngại về các rủi ro sức khỏe tiềm ẩn, đặc biệt khi bị lạm dụng.
2. Lợi ích và rủi ro
- Lợi ích
- Giảm đau và gây mê nhẹ: Nitrous oxide được sử dụng hiệu quả trong y học để giảm đau và lo lắng cho bệnh nhân trong các thủ thuật nha khoa và phẫu thuật nhỏ.
- An toàn trong y tế: Khi được sử dụng đúng cách và dưới sự giám sát của chuyên gia y tế, Dinitơ monoxide là một phương pháp an toàn và hiệu quả để giảm đau.
- Rủi ro
- Tổn thương hệ thần kinh: Sử dụng bóng cười liên tục và không kiểm soát có thể gây tổn thương hệ thần kinh trung ương, dẫn đến các vấn đề về nhận thức và tâm lý.
- Thiếu oxy: Hít khí nitrous oxide có thể làm giảm lượng oxy cung cấp cho não, gây ra tình trạng thiếu oxy, có thể dẫn đến tổn thương não và tử vong trong những trường hợp nghiêm trọng.
- Nguy cơ tai nạn: Việc mất khả năng kiểm soát cơ thể khi sử dụng bóng cười có thể dẫn đến tai nạn, chấn thương.
- Gây nghiện: Dù bóng cười không được xem là một chất gây nghiện mạnh, nhưng việc sử dụng thường xuyên có thể dẫn đến lệ thuộc về tâm lý, khiến người sử dụng cần phải dùng nhiều hơn để đạt được cảm giác mong muốn.
3. Triệu Chứng và cơ chế tác dụng của bóng cười
- Cơ chế tác dụng: Bóng cười chủ yếu chứa khí Dinitơ monoxide (N₂O), một loại khí không màu và không mùi, được biết đến với khả năng gây ra cảm giác euphoria (hưng phấn). Khi được hít vào, N₂O nhanh chóng đi vào hệ thống tuần hoàn và đến não, nơi nó ảnh hưởng đến các neurotransmitters (chất dẫn truyền thần kinh) như dopamine và endorphin. Điều này dẫn đến cảm giác vui vẻ, thoải mái và có thể làm giảm cảm giác đau.
- Triệu chứng khi sử dụng bóng cười:
- Cảm giác hưng phấn: Cảm giác vui vẻ, thoải mái, đôi khi có thể cảm thấy như đang bay bổng. Đây là cảm giác phổ biến nhất và thường là lý do chính mà nhiều người sử dụng bóng cười.
- Chóng mặt và mất cân bằng: Nhiều người có thể cảm thấy chóng mặt hoặc mất cân bằng do tác dụng của khí nitrous oxide lên hệ thống thần kinh. Điều này có thể gây khó khăn trong việc đứng vững hoặc di chuyển.
- Khó khăn trong việc điều khiển cảm xúc và vận động: Khả năng điều khiển cơ thể có thể giảm sút, dẫn đến sự phối hợp kém trong các hoạt động như nói chuyện, cười, hoặc di chuyển.
- Mất tập trung và suy nghĩ:Khả năng tập trung và suy nghĩ có thể bị giảm sút, gây khó khăn trong việc thực hiện các công việc yêu cầu tư duy.
- Nôn mửa và đau đầu:Một số người có thể cảm thấy buồn nôn hoặc đau đầu sau khi hít khí cười, đặc biệt nếu sử dụng quá mức.
4. Hậu quả:
Việc sử dụng bóng cười, đặc biệt là khi lạm dụng hoặc sử dụng không đúng cách, có thể dẫn đến nhiều hậu quả sức khỏe nghiêm trọng. Dưới đây là những hậu quả chính:
- Thiếu oxy và tổn thương não
- Thiếu oxy: Khi hít khí cười, N₂O có thể thay thế oxy trong hệ hô hấp. Sự thay thế này có thể dẫn đến tình trạng thiếu oxy trong cơ thể, làm giảm lượng oxy cung cấp cho não và các cơ quan khác. Điều này có thể gây ra chóng mặt, mất ý thức, và trong trường hợp nghiêm trọng, có thể dẫn đến tổn thương não hoặc tử vong.
- Tổn thương não: thiếu oxy kéo dài có thể gây tổn thương cho não, dẫn đến vấn đề về trí nhớ, khả năng tập trung, và các chức năng nhận thức khác.
- Tổn thương thần kinh
- Thiếu Vitamin B12: N₂O có thể ức chế hoạt động của vitamin B12, một vitamin thiết yếu cho hệ thần kinh và sản xuất máu. Sự thiếu hụt vitamin B12 có thể dẫn đến tổn thương thần kinh, biểu hiện qua cảm giác tê bì, ngứa ran, hoặc mất cảm giác ở các chi.
- Tổn thương thần kinh: Lạm dụng lâu dài có thể gây tổn thương hệ thần kinh, dẫn đến vấn đề như mất phối hợp vận động, khó khăn trong việc điều khiển cơ thể, và suy giảm khả năng cảm nhận.
- Tăng nguy cơ tai nạn
- Mất cân bằng và phối hợp: Sự mất cân bằng và phối hợp vận động do tác dụng của bóng cười có thể dẫn đến nguy cơ cao gặp tai nạn. Người sử dụng có thể gặp khó khăn khi di chuyển hoặc thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự chú ý và điều khiển tốt.
- Tai nạn giao thông: Khi sử dụng bóng cười trước hoặc trong khi lái xe, nguy cơ tai nạn giao thông tăng cao do giảm khả năng phản ứng và điều khiển.
- Các triệu chứng khác
- Nôn mửa và đau đầu: Một số người có thể cảm thấy buồn nôn hoặc đau đầu sau khi sử dụng bóng cười, đặc biệt nếu sử dụng quá mức hoặc không đúng cách.
- Vấn đề tim mạch: Mặc dù hiếm gặp, việc sử dụng bóng cười có thể gây ra các vấn đề về tim mạch như tăng nhịp tim hoặc huyết áp không ổn định
Lạm dụng hoặc sử dụng bóng cười không đúng cách có thể gây ra nhiều rủi ro về sức khoẻ và hệ thần kinh, vì thế để chẩn đoán và có phương án điều trị tốt nhất bạn nên đến các cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
Chẩn đoán về lạm dụng bóng cười chủ yếu dựa trên các triệu chứng lâm sàng và tiền sử bệnh nhân, do bóng cười không thể được phát hiện trực tiếp bằng các xét nghiệm thường quy. Tuy nhiên, có thể sử dụng một số phương pháp và chỉ số để hỗ trợ chẩn đoán, bao gồm:
1. Tiền sử sử dụng: Khai thác kỹ lưỡng tiền sử sử dụng bóng cười của bệnh nhân. Cần hỏi bệnh nhân về tần suất và lượng sử dụng.
2. Triệu chứng lâm sàng
- Thần kinh: Gây cảm giác lâng lâng, chóng mặt, đau đầu, mất thăng bằng, yếu cơ, hoặc cảm giác kim châm ở tay chân.
- Tâm thần: Lo âu, hoảng loạn, rối loạn giấc ngủ, và trong trường hợp nghiêm trọng, có thể gây ra các triệu chứng loạn thần.
- Huyết học: N2O có thể gây ra thiếu vitamin B12, dẫn đến thiếu máu, gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, yếu ớt, khó thở và da xanh xao.
3. Khám thần kinh: Kiểm tra các dấu hiệu tổn thương thần kinh ngoại biên như giảm phản xạ, mất cảm giác, hoặc yếu cơ.
4. Xét nghiệm:
Nồng độ vitamin B12: Đo nồng độ vitamin B12 trong máu, do việc sử dụng N2O kéo dài có thể gây ra thiếu hụt vitamin B12
- Methylmalonic acid (MMA): Mức MMA tăng cao có thể là dấu hiệu của thiếu hụt vitamin B12.
- Homocysteine: Nồng độ homocysteine trong huyết tương cũng có thể tăng cao do thiếu hụt vitamin B12, cung cấp thêm một chỉ số để chẩn đoán
- Đo điện cơ (EMG): EMG có thể phát hiện sự giảm biên độ sóng dẫn truyền thần kinh và kéo dài thời gian dẫn truyền, biểu hiện của tổn thương myelin hoặc sợi trục thần kinh
- MRI sọ não và cột sống
MRI sọ não có thể giúp phát hiện các tổn thương ở hệ thần kinh trung ương do ngộ độc N2O, bao gồm các vùng tăng tín hiệu trên T2 ở các cột sau và cột bên của tuỷ sống và não. Hình ảnh MRI có thể cho thấy sự thoái hoá myelin ở não, đặc biệt là trong các vùng liên quan đến tuỷ sống và cột sống
Điều trị khi lạm dụng bóng cười bao gồm các phương pháp sau đây:
1. Ngưng sử dụng bóng cười:
- Biện pháp đầu tiên và quan trọng nhất là ngừng ngay việc sử dụng Nitrous Oxide để ngăn chặn sự tiến triển của các triệu chứng và tổn thương thần kinh.
2. Bổ sung Vitamin B12
- Bổ sung qua đường uống hoặc tiêm: Sử dụng vitamin B12 dưới dạng tiêm (hydroxocobalamin hoặc cyanocobalamin) hoặc qua đường uống. Điều này giúp khắc phục thiếu hụt vitamin B12 và cải thiện các triệu chứng liên quan đến thần kinh. Thường thì liệu pháp tiêm vitamin B12 được ưu tiên hơn vì có hiệu quả nhanh hơn.
- Liều lượng: Tiêm vitamin B12 có thể bắt đầu với liều cao (1000 µg mỗi ngày trong tuần đầu tiên) và sau đó giảm liều dần theo đáp ứng của bệnh nhân
3. Điều trị triệu chứng:
- Đau và dị cảm: Sử dụng thuốc giảm đau như gabapentin hoặc pregabalin để giảm các triệu chứng đau và dị cảm do tổn thương thần kinh
- Vật lý trị liệu: Có thể hữu ích trong việc phục hồi chức năng và giảm các triệu chứng vận động, đặc biệt đối với những bệnh nhân gặp khó khăn trong việc di chuyển.
4. Giám sát và theo dõi:
- Theo dõi lâm sàng: Bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ để đánh giá hiệu quả của liệu pháp điều trị và sự phục hồi của các triệu chứng thần kinh.
- Xét nghiệm lặp lại: Đo nồng độ vitamin B12, homocysteine và acid methylmalonic trong máu để đảm bảo mức vitamin B12 đã trở lại bình thường và để đánh giá sự cải thiện của bệnh nhân
5. Giáo dục và tư vấn:
- Giáo dục về tác hại của Nitrous Oxide: Bệnh nhân cần được cung cấp thông tin về nguy cơ và tác hại của việc lạm dụng Nitrous Oxide, cũng như cách phòng ngừa tái sử dụng.
- Tư vấn tâm lý: Hỗ trợ tâm lý và tư vấn có thể cần thiết để giúp bệnh nhân vượt qua các vấn đề tâm lý liên quan đến việc lạm dụng chất này và để ngăn chặn tái nghiện
Việc điều trị lạm dụng bóng cười cần phải kết hợp các biện pháp ngừng sử dụng, bổ sung vitamin B12, điều trị triệu chứng, giám sát định kỳ, và hỗ trợ tâm lý để đạt hiệu quả tối ưu.
Kết Luận
Bóng cười có thể mang lại cảm giác vui vẻ trong thời gian ngắn, nhưng việc lạm dụng hoặc sử dụng không đúng cách có thể gây ra nhiều rủi ro sức khỏe nghiêm trọng. Để bảo vệ sức khỏe, hãy cân nhắc kỹ lưỡng trước khi sử dụng bóng cười và luôn tuân thủ các hướng dẫn an toàn. Nếu bạn hoặc người thân gặp phải các triệu chứng bất thường sau khi sử dụng bóng cười, hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức
Nguồn tham khảo
1 . WHO: Nitrous Oxide Safety and Use. Truy cập từ: https://www.who.int
2. CDC: Substance Use and Its Health Effects. Truy cập từ: https://www.cdc.gov
3. Healthline: The Dangers of Inhaling Nitrous Oxide. Truy cập từ: https://www.healthline.com
4. Mayo Clinic: Nitrous oxide (laughing gas) – What you need to know
5. National Institute on Drug Abuse (NIDA): NIDA - Nitrous Oxide (Laughing Gas)
6. PubMed Central: The Effects of Nitrous Oxide on the Nervous System
7. Practical Neurology
8. Canadian Journal of Neurological Sciences
9. MDPI Toxics
BS.Nguyễn Hoài Nam - Khoa Nội Thần Kinh
Bệnh viện Đa Khoa khu vực Thủ Đức
